คำว่า “อบาย” แปลว่า “ภาวะอันปราศจากความเจริญ”, คำว่า “อบายภูมิ” แปลว่า “สถานที่อันปราศจากความเจริญ หรือในภาษาอังกฤษใช้คำเทียบเคียงว่า The states of loss and woe หรือ low states of existence; unhappy existence หมายถึง ภาวะหรือสถานที่ที่มีความเสื่อม ความทุกข์ทนทรมาน ความปราศจากความเจริญ ปราศจากความสุข ภาวะที่ไม่สามารถจะพัฒนาทางด้านร่างกายและจิตใจของตนให้เจริญงอกงามได้
ความหมายนี้ ได้เทียบเคียงความหมายตามพจนานุกรมฉบับประมวลธรรมของสมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ (ป.อ.ปยุตฺโต) ในครั้งดำรงสมณศักดิ์เป็นพระราชาคณะชั้นธรรม ในราชทินนามที่ “พระธรรมปิฎก”) ซึ่งจำแนกออกเป็น 4 ประเภท ดังนี้
- นิรยะ นรก คือแดน สถานที่ หรือสภาวะที่อันไม่มีความสุขความเจริญ ปราศจากความเจริญใดๆ เป็นภาวะที่เร่าร้อนกระวนกระวาย – hell, woeful state)
- ปิตติวิสัย คือ แดนแห่งพวกเปรต ภูมิแห่งผู้หิวกระหาย ภูมิที่ไร้ความสุข – realm of hungry ghosts)
- อสุรกาย คือ แดนของพวกอสูร พวกหวาดหวั่น พวกหวาดกลัว เป็นแดนซึ่งไร้ความรื่นเริง – host of demons, the unrelenting and dejected, frightened ghosts)
- ติรัจฉานโยนิ คือ กำเนิดสัตว์ดิรัจฉาน พวกมืดมัวโง่เขลา ผู้เจริญไปทางขวาง ไม่สามารถจะพัฒนาตนและสติปัญญาของตนได้มากไปกว่าสัญชาตญาณได้ – the animal kingdom, realm of beasts)
ดังนั้น คำว่า “อบายภูมิ” จึงหมายถึงแดนที่ไร้ความสุข ไร้ความเจริญ ไร้ความรื่นเริง สัตว์ผู้ไปอยู่ในอบายภูมิหรือไปเกิดในอบายภูมิย่อมมีแต่ความทุกข์ร้อน เหนื่อยล้า แห้งใจ รุ่มร้อน กระวนกระวาย ไร้ความสุข ไร้ความเจริญ ปราศจากความรื่นเริงใดๆ ไม่สามารถพัฒนาตนเองทั้งทางด้านร่างกายและสติปัญญาให้ดีไปกว่าเดิมได้ นับว่าเป็นดินแดนหรือภพภูมิแห่งความเสื่อมโดยแท้…